KRÓLEWSKIE GIMNAZJUM GNIEŹNIEŃSKIE - KÓNIEGLISHES GYMNASIUM ZU GNESEN - LATA 1863-1889

POCZĄTKI GIMNAZJUM

Szkolnictwo gnieźnieńskie posiada głębokie, sięgające początków XI wieku korzenie. Prawdopodobnie w tym czasie wraz z powstaniem kapituły metropolitarnej założono w Gnieźnie szkołę katedralną zwaną „Szkołą Tumską”. Placówka ta, „która aż do założenia Akademii Krakowskiej była najprzedniejszą w kraju” działała do końca XIX wieku. Na początku tego stulecia przekształciła się w szkołę elementarną. Równocześnie założono wówczas w Gnieźnie przy kościołach parafialnych inne szkoły elementarne. Największe znaczenie posiadała tzw. Szkoła Świętojańska, która około 1825 roku rozdzieliła się na trzy szkoły wyznaniowe: katolicką, ewangelicką i żydowską. W gmachu klasztornym Bożogrobowców umieszczono, składającą się z pięciu klas, szkołę katolicką. Projektowano wówczas także utworzenie gimnazjum. Plany te nie zostały urzeczywistnione. Namiastką przyszłego gimnazjum stały się dwie najwyższej klasy szkoły katolickie.W połowie XIX wieku wśród społeczeństwa gnieźnieńskiego narastała potrzeba założenia szkoły średniej. Leżące w Wielkim Księstwie Poznańskim Gniezno, będąc stolicą powiatu należało wówczas do większych i bardziej znaczących miast rejencji poznańskiej. To liczące w latach 30. XIX wieku około 6 tysięcy mieszkańców miasto było siedzibą nie tylko zarządu powiatowego, ale także dwóch sądów: ziemskiego i pokoju oraz jednostki wojskowej. Konieczność utworzenia w Gnieźnie szkoły średniej była więc jak najbardziej zasadna.Pruskiemu zaborcy nie zależało jednak na stworzeniu w mieście będącym kolebką państwowości polskiej silnego ośrodka kultury polskiej, jakim bez wątpienia stałoby się gimnazjum. Placówka o uprawnieniach szkoły średniej istniała zresztą w leżącym w pobliżu Gniezna Trzemesznie. Fakt ten był dla władz pruskich koronnym argumentem przemawiającym przeciwko gnieźnieńskiej szkole. Społeczeństwo Gniezna począwszy od 1827 roku ponawiało starania o założenie szkoły średniej. Bezskuteczne zabiegi w tej sprawie podjął na Sejmie Wielkiego Księstwa Poznańskiego w 1827 r. Wiktor Chełmicki z Żydowa - deputowany z powiatu gnieźnieńskiego. W 1836 roku podczas pobytu w Gnieźnie następcy tronu pruskiego, późniejszego króla Fryderyka Wilhelma IV grupa mieszkańców Gniezna skierowała do niego prośbę „aby najłaskawiej przyczynił się do przeniesienia progimnazjum trzemeszeńskiego do Gniezna”. W odpowiedzi na ową prośbę stworzono mieszkańcom Grodu Lecha nadzieję, która nie znalazła jednak oddźwięku w kolejnych latach. Argumentem przemawiającym przeciwko przeniesieniu szkoły średniej z Trzemeszna do Gniezna stała się dla pruskich władz oświatowych obawa przed likwidacją fundacji opata Kosmowskiego. Ta związana z trzemeszeńską szkołą fun­dacja przestałaby istnieć w momencie przeniesienia szkoły do Gniezna. Ponadto czynnikiem, na który często powoływano się w omawianej kwestii były wyższe w Gnieźnie koszty utrzymania, co byłoby niekorzystne, zwłaszcza dla uczniów. Władze pruskie wy suwały jeszcze wiele podobnych argumentów. Nie zrażały one jednak mieszkańców Gniezna, którzy w latach 1842-1859 ponawiali swe starania o założenie szkoły średniej. Zabiegi te, bezskuteczne zresztą, poparte były zobowiązaniami materialnymi i to zarówno ze strony magistratu miejskiego, jak i ziemiaństwa wielkopolskiego. W 1859 roku społeczeństwo gnieźnieńskie zabiegające o utworzenie katolickiego gimnazjum z polskim językiem wykładowym zgodziło się na duże ustępstwa. Gnieźnieńska szkoła miała być niemiecko - katolicka, z językiem wykładowym niemieckim. Tylko dla klas od seksty do kwinty miał być utworzony równolegle do niemieckiego, oddział polski. Dyrektorem szkoły miał zostać Niemiec. Sprawa założenia gimnazjum przeciągała się jeszcze kilka lat. Potrzebne okazały się dalsze ustępstwa. W 1860 roku stanęło na tym, iż w Gnieźnie miało powstać tzw. gimnazjum symultanne bez polskich klas równoległych. W społeczeństwie gnieźnieńskim toczyły się ostre spory wskazujące na brak jedności i współdziałania między ludnością polską i niemiecką. Składająca się w większości z Niemców Rada Miejska Gniezna odrzuciła w 1860 roku projekt utworzenia szkoły średniej. Władze pruskie nie czyniły już jednak przeszkód i 23 kwietnia 1862 roku burmistrz Gniezna Franciszek Machatius uzyskał zgodę na budowę gimnazjum. Na decyzję władz pruskich wpłynęło, nasilające się wraz z rozwojem gospodarczym Gniezna, zapotrzebowanie na ludzi z wykształceniem średnim. Gimnazjum miało być tzw. wyższą szkołą miejską dla chłopców z językiem wykładowym niemieckim, złożoną z klas od seksty do tercji. Niezwłocznie przystąpiono do budowy gmachu szkoły. Po długich, najeżonych trudnościami zabiegach uroczyste otwarcie gimnazjum nastąpiło 15 października 1863 roku. Niespełna rok później szkołę powiększono o dodatkową klasę secundę oraz przekształcono w progimnazjum. Obejmowało ono cztery pierwsze klasy gimnazjalne: roczną sekstę i ąuintę, dwuroczne ąuartę i tertię. Po ich ukończeniu można było przejść do wyższych klas gimnazjalnych - dwuletniej sekundy i primy. 16 września 1865 roku gnieźnieńska szkoła stała się gimnazjum. Kilka miesięcy później 28 maja 1866 roku niedawne gimnazjum przekształciło się w tzw. gimnazjum symultynne z niemieckim językiem wykładowym. W dniu tym szkoła została upaństwowiona otrzymując, noszącą do 1918 roku nazwę - Królewskie Gimnazjum Gnieźnieńskie.

Ewa Mundt